یکی از عناصر بصری اصلی در طراحی گرافیک، خط است. خط ابتدایی ترین و مهمترین عنصر بصری گرافیک است و دو نقطهء فرضی را به هم وصل میکند، اگرچه این تعریف بیشتر در طراحی و نقاشی صادق است و در گرافیک گاهی خط اساسا نمود واقعی ندارد و به شکل ذهنی تشکیل می‌گردد. خط برای افزودن سبک، افزایش درک و ایجاد فرم و تقسیم فضا یا قراردادن حاشیه در اطراف سایر عناصر و نیز برای تقسیم آنها استفاده میشود. در این مطلب کوتاه و ساده، سعی کرده‌ام در مورد “خط در گرافیک” به عنوان اولین “عنصر بصری” کاربردی در طراحی مطالبی را عنوان کنم که امیدوارم برای هنرجویان رده‌های پایهء گرافیک مناسب باشد.
■ نوشته مهدی محجوب
خط با وجود اینکه کوچکترین عنصر بصری گرافیکی عنوان شده، اما بسیار کاربردی و حساس است. استفاده صحیح خط میتواند ترکیب‌بندی را وزین کرده و ایجاد سلسله‌مراتب دیداری (به عنوان یکی از اصول گرافیک) بکند و توجه را به یک نقطه جلب نماید. خطها به شیوه‌های گوناگون در گرافیک به کار می‌روند. میتوانند حاشیه و کادر اطراف عناصر باشند، میتوانند جداکننده یا تقسیم کننده محتوا باشند، میتوانند برای تزئین بکار بروند، و مهمتر اینکه میتوانند به تنهایی و بدون هر عنصر دیگری بکار بروند. خط وقتی به تنهایی استفاده میشود، میتواند قانون، ضدقانون یا راهنما باشد تا بوسیله آن اجسام را جدا یا سازماندهی کرد یا روی عنصری خاص تاکید نمود. خط میتواند تنها یا در ترکیب با سایر عناصر گرافیکی استفاده شود، تا ایجاد یک حالت، بافت، تعریف شکل ساخت الگو بوسیله آن انجام شود.
◄ خلاصهء ویدئویی این آموزش:
◄ ظاهر خط:
خط را میتوان به اشکال، قطرها، طول و مسیرهای متفاوت تعریف کرد. به لحاظ نمود کلی ظاهری در صفحه، خط میتواند راست یا منحنی و شکسته / ضخیم یا نازک / پیوسته، خط‌چین یا نقطه‌چین / صاف و مورّب / منظم و آزاد / و یا ترکیبی از چند حالت مختلف باشد. در واقع دو نقطه با خط به اشکال مختلف به هم وصل میشوند و نه لزوما با خط صاف. خط هر فرمی که داشته باشد، خمیده، نقطه چین، زیگ زاگ، مستقیم و…، می تواند تعریف مجزایی به کار گرافیکی شما بدهد. در ادامه احساسی را که میتوان با کمک مهارت طراح و با استفاده از خطها به هدف تبلیغات القا کرد به بحث می‌گذارم.
خط میتواند در صخامت‌های مختلفی باشد: وزن هر خط میتواند القای حس خاصی را داشته باشد. خط نازک القای ظرافت و شکنندگی دارد و خط ضخیم، بویژه وقتی در کنار خط نازک باشد، حالت مهاجم پیدا میکند. قرار گرفتن چندین خط با ضخامت‌های مختلف کنار هم نیز میتواند مفهوم خاصی را القا کند. فاصله خطوط موازی از هم، میتواند القای احساسات مختلف مثل حرکت بکند، مثلا خطوط عمودی که به سمت طرفین به هم نزدیک شوند، احساس استوانه می دهند.
احساس خطوط: خط به خودیِ خود، با نمودهای ظاهری گوناگون، به راحتی میتواند “احساس” خاصی را به بیننده القا کند. این احساس ممکن است از تداعی شدن شکل خاصی به کمک خط باشد، یا خود خط به تنهایی ایجاد آن حس را بنماید. برای نمونه خط افقی -معمولا- تداعی آرامش، هماهنگی، تسلیم و… و خط عمودی، القای ثبات، استحکام، نرینگی، تهاجم و… را دارد. خط مایل احساس تعلیق را ایجاد میکند، حتی اینکه خط مایل، به کدام سمت شیب داشته باشد نیز بر حسب فرهنگ بینایی هر کشور که بخشی از آن (و نه همه آن) تابع جهت خواندن است، میتواند احساسات متفاوت صعود و سقوط را بدهد. این مساله در گرافیک که سادگی یکی از صفات مثبت آن است، اهمیت حیاتی دارد: آنجا که شما بجای استفاده از عناصر متعدد برای القای یک پیام یا احساس، می‌توانید از خطوط استفاده کنید.
خطوط شکسته (زاویه‌دار) یا دندانه‌دندانه، معمولا احساسات منفی و آزاردهنده یا خطر و اخطار را تقویت می‌کنند. در مقابل منحنی‌ها احساس روانی، نرمی و آرامش را دارند.
هر خط به تنهایی و بدون بودن کنار عناصر دیگر، میتواند حس یا وظیفهء مشخص داشته باشد. این وظیفه میتواند تعیین جهت، هدایت چشم یا هرچیز دیگری باشد.
ریتم خط: خط از دید نظمِ ترسیم، میتواند دارای ریتم خاصی باشد، مثلا نقطه‌چین، نوعی خط ریتم‌دار است. اگر خط شما شکل موجی “منظم” داشته باشد یعنی ریتم دارد. در مقابل خط‌هایی که با روش “دست آزاد” ترسیم میشوند فاقد ریتم هستند و آنها هم کاربردهای خودشان را در طراحی گرافیک دارند.
دو انتهای خط در گرافیک، میتواند محدب و مقعر، صاف یا نوک تیز، نامنظم، و یا به شکل مایل (نوک قلمی) باشد. اغلب نرم‌افزارهای ترسیمی، به شما امکان می‌دهند تا شکل انتهای خط را تعیین کنید.
خط ممکن است غیر مستقیم و با کنتراست بین دو سطح ایجاد شود. در اینجا اساسا خطی “ترسیم” نمی‌شود.
◄ وظایف کاربردی خط:
سه وظیفه اصلی خط در مواجهه با عناصر دیگر، منظم سازی، اتصال و جداسازی است.
خط میتواند ابزار تزیین، تصویرسازی و ارائه اطلاعات در اینفوگرافی ها بشود.
◄ خط و عناصر دیگر کار گرافیکی:
خطوط میتوانند به عناصر بصری دیگر کمک کند تا مسیر خاصی را در چشم بیننده طی کنند. خط گاهی به سایر عناصر کمک میکند که در یک مسیر به نظر برسند. بطور مثال، تایپ فیس هایی که منحنی و دایره ای هستند.
• خط به عنوان کادر: از نظر کاربرد، خط میتواند برای افزودن ساختار به ترکیب‌بندی با افزودن یک کادر برای اطلاعات یا نصف کردن اطلاعات و… بکار برود. در گرافیک مطبوعاتی، خط بیشترین کاربرد را دارد، چون به اطلاعات بویژه اطلاعات انبوه متنی، ساختار می‌دهد و آنها را منظم میکند. اما درواقع استفاده از خطوط بسیار فراتر از آنچه در ظاهر به نظر می رسد یعنی جداکننده محتوا یا مرزبندی بین محتوا اعم از چاپی یا تحت وب.
• خط کنار خط:
حس و کاربرد خطوط در کنار هم میتواند تغییر کند یا تقویت گردد. یک خط منحنی به تنهایی یک حس مشخص دارد، اما وقتی چند خط منحنی موازی هم قرار بگیرند، احساسی مثل شن‌های بیابان یا امواج دریا را ارائه می‌کنند.
خطوط در کنار هم، ممکن است تبدیل به شکل نیز بشوند. بطور مثال لوگوی آی بی ام، که تایپ فیس ساخته شده از خطوط موازی آبی است است که طولهای مختلف دارند.
• خط کنار متن:
یکی از عناصری که خط میتواند کنار آن قرار بگیرد، متن است. خط با قرارگیری در زیر نوشته‌ها میتواند باعث توجه به یک بخش متن بشود، با چند خط می توان پیامهای مختلفی را ارائه کرد: مثل خط کشیدن زیر یک نوشته یا روی آن:
خطوط در ظاهرِ فونت‌ها هم کاربرد دارد و میتوانند به آنها حس خمیده یا صاف و… بدهد، در اصل میتواند حس درون خود را به متن انتقال بدهد.
◄ خط به تنهایی، خط کنار خط، خط کنار سایر عناصر:
خط در کنار کاربرد زیاد در جداسازی یا سازماندهی سایر عناصر گرافیکی، میتواند خودش به تنهایی نیز کاربرد داشته باشد و تبدیل به یک دیزاین شود. به طور مثال میتوان لوگوی آدیداس را مثال زد که ترکیبی از سه خط است، یا لوگوی ضعیف شبکهء ۳ که از سه خط تشکیل شده است.
خطها وقتی به تنهایی استفاده شوند، منجر به القای حس قانونمداری یا قانون گریزی و رهبری و… میگردند. خطها میتوانند محتوا را سازماندهی کنند، جدا کنند یا باعث تاکید روی بخشی از محتوای شما گردند. خط ممکن است به تنهایی یا همراه با سایر عناصر بصری گرافیکی بکار برود.
◄ خط، بافت، زمینه:
با کمک خط به تنهایی یا با کمک سایر عناصر میتوان بافت ایجاد کرد. میتوان شکل ساخت و زمینه درست نمود. این بافت ممکن است مثل یک مجموعهء موزاییک منظم و یا مثل خطوط روی بدن گورخر، نامنظم باشد.
◄ خط‌های راهنما (Grid):
خط، یک کاربرد جانبی نیز در گرافیک دارد: طراحی گرید(Grid) یا خط الگو. با خط میتوان یک سیستم شطرنجی (که لزوما منظم نیست) درست کرد که ساختار دیزاین را مشخص کنند و بتوان ترکیب‌بندی کار را به راحتی تراز نمود و بعد چیدمان صحیحی در صفحه ایجاد کرد تا هر عنصر جایگان متناسبی داشته باشد.
خط‌های گرید در کار نهایی مشاهده نمی‌شوند و فقط در مرحله طراحی به خواست طراح استفاده میگردند. خط‌های گرید الزاما عمودی و افقی نیستند و ممکن است مایل یا اشکال دیگر هم باشند. مهم ایجاد نظمی خاص بر مبنای تراز (+) در کار گرافیکی است.
بهترین نرم افزارهای ترسیم آثار گرافیکی بر پایه خط، ایلاستریتور و کورل دراو هستند.
◄ تجربه‌های شخصی من:
من در طراحی لوگوهای زیر، از خطوط در کنار هم استفاده کردم تا به یک عنص در لوگو، احساس تغییر، پویایی و حرکت بدهم. واضح است که برای رسیدن به این هدف، بکارگیری خطوط تنها راه نبود اما در هنگام دیزاین به این نتیجه رسیدم که برای پرهیز از طراحی لوگو با حس تکراری برای بیننده و چند دلیل دیگر بر پایه تجربهء شخصی، بهتر است از خطوط استفاده کنم.
◄پایان
سلام جناب محجوب عزیز
ممنون از مقالات ارزشمندتون .
استفاده کردم