در ادامهء برنامه آموزش پایه‌ای طراحی گرافیک و عناصر بصری، به سومین عنصر بصری یعنی “شکل” (Shape) می‌پردازم. شکل، محیط پیرامونی اشیاء مسطح در یک کار طراحی گرافیک است. شکل می‌تواند واقعی یا ذهنی باشد. مثلا از ترکیب و کنار هم قرار گرفتن عناصر دیگر در ذهن بیننده تصویر شود، بدون آنکه محیط مشخصی داشته باشد.
■ نوشته مهدی محجوب
اشکال را می‌توان در سه نوع طبقه‌بندی کرد:
• هندسی: شامل سه شکل اصلی دایره، مثلث و چهارضلعی است.
> هندسی دستکاری‌شده: اشکال هندسی که تحت اعمالی مثل کشیدن، گردسازی گوشه و چرخش قرار گفته‌اند. در واقع نوعی از اشکال هندسی هستند. گاه به عنوان دسته‌ای جدا بیان می‌شوند.
• طبیعی یا ارگانیک: اشکالی که ردپای انسان در آن دیده نمی‌شود. ممکن است دارای معنا یا بدون معنا باشند. اشکال ارگانیک یا طبیعی، ممکن است متقارن یا نامنظم باشند.
اشکال هندسی به خودی خود می‌توانند یک مفهوم را القا کنند: مثلا دایره می‌تواند نشانگر تمامیت و تکمیل، مثلث نشان‌دهنده جهت و تعادل و چهارضلعی نشانگر ثبات باشد. این سه فراوانترین نوع اشکال هندسی هستند و بیشترین تمایز ظاهری را با اشکال ارگانیک دارند.
همانگونه که گفته شد، بعضی اشکال برای بیننده دارای معنی هستند. طراح زیرک می‌تواند از این معانی در کار خود بهره بگیرد. در ادامه به بعضی از این مفاهیم مخفی در اشکال اشاره می‌کنم، اما پیش از آن دقت کنید که این معانی مخفی، قطعیت ندارند و تحت تاثیر مسایل مختلفی مثل فرهنگ، رنگ خود شکل یا زمینه و سایر عناصر مجاور آن قرار دارند:
• دایره: مفهومی دوستانه، مثبت، اجتماع‌گرا و محبت‌آمیز دارد. ممکن است به دلیل طبیعی بودن ظاهر دایره این حس القا بشود. هرچیزی که داخل یک شکل دایره قرار بگیرد، با سایر چیزهای داخل آن حس اتحاد پیدا می‌کند. دایره، وقتی به شکل حلقهء تو خالی در نظر گرفته شود، القا کننده پیوند، ازدواج، قدمت، اصالت و… است.
شکل دایره، ابزار مناسبی در طراحی لوگو است. با در نظر گرفتن احساسات مستتر در شکل دایره، می‌توان استفاده‌های زیادی از این شکل در طراحی یک لوگوی خوب نمود. مثلا می‌توانید صفات مشتری، عناصر و نمادها را داخل دایره قرار داد تا اعلام کنیم که آن عناصر “همگی” متعلق به ما هستند. محتویات داخل دایره در لوگوی بنز، نمادی از سه عنصر هوا، دریا و زمین (عرصهء فعالیت موتورهای بنز) است، به همین شکل، در لوگوی ناسا ستارگان و مدار و… به عنوان عرصهء تاخت و تاز ناسا در داخل یک دایره محصور جمع شده‌اند. این مفاهیم تحت تاثیر سایر عناصر داخل کادر و یا رنگ و…، ممکن است تحت تاثیر قرار بگیرد: مثلا هر نوع تصویری که برای دایره متصور باشید، معمولا یک دایره یا نیم‌دایرهء زرد در پس‌زمینه لوگو یا کار گرافیکی، ممکن است القا کننده “خورشید” باشد.
در یک کار طراحی، دایره مانند سایر اشکال، می‌تواند عنصر اصلی یا حاشیه‌ای باشد.
• چهارضلعی: القاکنندهء ثبات، تعادل، حرفه‌ای بودن، بهره‌وری، استحکام، قدرتمند است. باید دقت کرد که ترکیب اشکال با لبهء خشن مثل چهارضلعی با رنگ‌های سرد مثل سبز و آبی، و نیز رنگ‌های خنثی مثل خاکستری، ممکن است نشانگر احساس ردّ کردن، ترس و واهمه و… گردد. هدف طراحی و مُد رنگ نیز در این انتخاب تاثیرگذار هستند.
چهارضلعی‌ها هم در لوگو مفاهیم جالبی القا می‌کنند. به طور مثال لوگوی بی.بی.سی.، استواری و قابل اتکا بودن را بیان می‌کند. چنین نیتی عینا در لوگوی چهارضلعی مایکروسافت و ادوبی هدف طراح بوده است. ممکن است مانند لوگوی Caterpilar که در شکل بالا مشخص است، مستقیما یک چهارضلعی را نبینیم، بلکه لوگو به شکل یک چهارضلعی ذهنی طراحی گردد، اگرچه آنطور که می‌بینید در دل آن یک مثلث با رنگ قدرتمند زرد وظایف تبلیغاتی خود را به خوبی انجام می‌دهد. این مساله در اشکال دیگر نیز قابل اجرا است، یعنی ممکن است در خود طراحی مستقیما دایره یا مثلث و… با محیط واضح دیده نشود.
دقت کنید که چرخش ۴۵ درجه‌ای چهارضلعی، برعکس ممکن است احساس تعلیق و ناپایداری را تداعی نماید. شکل مستطیل در طراحی گرافیک بسیار مهم است، چرا که بسیاری از طراحی‌ها بر مبنای گرید (Grid/چهارخانهء راهنما) انجام می‌شود.
◄ این آموزش را بصورت ویدئویی ببینید:
• مثلث: سه‌ضلعی‌ها، القا کنندهء قدرت، علم و منطق، باورهای روحانی، قوانین، دستورات و… هستند. علت تداعی قدرت توسط مثلث، اعتمالا به این مساله مربوط می‌شود که مثلث همواره با یک گوشهء خود، نقطه‌ای را با حالتی تهاجمی “هدف” گرفته است. به همین دلیل می‌تواند مفهوم “رفتن” به سمت یک هدف را نیز تداعی کند. در کنار آن مثلث می‌تواند -برحسب نوع طراحی- مانند چهارضلعی القای پایداری، تعادل، مهارت، کارایی و… را داشته باشد. این مساله به گوشه‌های تیز مثلث ارتباط مستقیم دارد و با گرد شده این گوشه‌ها، از این اهداف فاصله گرفته می‌شود. به همین دلیل ترکیب اشکال مستطیل و مثلث (نظیر لوگوی کاترپیلار در شکل قبل)، می‌تواند نشانگر استواری و قدرت مضاعف باشد. با این اوصاف، نه به عنوان یک اجبار قطعی، اما اگر پروژه‌ای با پیام “رسیدن به هدف” یا “حرکت قدرتمند” داشتید، به کار بردن صحیح شکل مثلث می‌تواند کمک زیادی به شما بکند.
از خاصیت‌ها و پیام‌های درونی مثلث نیز در لوگو استفاده زیادی می‌شود. بطور مثال در گوگل‌پلی، انتقال و حرکت و جابجایی، پیام اصلی بوده است. دقت کنید که جهت نوک مثلث نیز می‌تواند (حتی اگر شما به عنوان طراح چنین قصدی نداشتید!)، دارای معنی بشود. چپ به راست در طراحی شما، می‌تواند برای بیننده به مفهوم غرب به شرق کرهء زمین تلقی شود! دقت کنید که در طراحی نمادها، بهتر است از شکل مثلث در آثار گرافیکی ویژه بانوان استفاده نشود. هرچقدر هم در جهان گفتمان منطقی شعار برابری و تشابه و… سر بدهیم، در “ناخودآگاه” بینندگان، مثلث مفهومی با قدرت “مردانه” یا نرینه محسوب می‌شود. مشتری هدف، برای اقدام به خرید یا توجه به پیام شما، از ناخودآگاه خود بهره می‌گیرد نه گفتمان منطقی. شکل مثلث نیز ممکن است در هر کار گرافیکی (لوگو یا هر چیز دیگر)، بصورت غیرمستقیم و بدون نشان دادن محیط آن، به ذهن بیننده داخل شود (لوگوی میتسوبیشی در شکل بالا).
اگر لی‌آوت صفحهء گرافیکی خود را بر مبنای مثلث تقسیم کنید (مثلا تصاویر در قاب مثلثی، کنار هم یا جدا)، حس پویایی بیشتری به آن القا می‌کنید. دقت کنید که ایجاد حس پویایی لزوما همیشه مورد نیاز ما نیست.
مثلث، فرمان‌دهنده است. با یک یا چند مثلث، می‌توانید جهت چشم بیننده را به عنصر مورد نظر خود در صفحهء گرافیکی هدایت کنید. این تنها راه هدایت چشم بیننده نیست ،آما یکی از بهترین‌هاست.
