کنترل چرخش چشم بیننده روی صفحه‌ای که طراحی شده، یکی از عوامل موفقیت آن کار است. اما از طرف دیگر باید در نظر بگیریم که چشم بیننده باید در مسیری حرکت کند که ما را به اهداف طراحی‌مان برساند. برای چرخش نگاه روی صفحه، الگوهای طبیعی مختلفی وجود دارد. یکی از این الگوهای معروف (بدون هر نوع ضعف و برتری نسبت به بقیه)، الگوی حرف Z انگلیسی است که در ادامه در مورد آن صحبت می‌کنم.
◄ نویسنده: مهدی محجوب، طراح گرافیک
■
■ الگوی Z چیست؟
در الگوی Z همانطور که از نام آن پیداست، چشم بیننده به شکل حرف Z انگلیسی روی صفحهء حرکت می‌کند، به این معنا که ابتدا بالا/چپ (یا شمال‌غربی) کار گرافیکی را می‌بیند و سپس به سمت راست رفته و بعد به شکل اریب، به سمت پایین چپ و نهایتا پایین راست می‌رسد. این حرف Z همیشه به شکل منظم نیست. از این رو به الگوی Z، گاهی الگوی S معکوس هم می‌گویند و آن زمانی است که مسیر حرکت چشم به هر دلیل کمی خمیده می‌شود.
نکته کلیدی: الگوی Z، بر اثر تکرار “خواندن” ایجاد شده است، بنابراین منظور از “بیننده” در اینجا، بیننده‌ای است که به خواندن از سمت چپ صفحه عادت دارد (مثلا زبان انگلیسی). بنابراین در زبان‌های راست به چپ مثل زبان فارسی، الگوی Z به شکل آینه تغییر کرده و معکوس خواهد شد.”
از نکتهء فوق واقعیت دیگری را نیز متوجه می‌شویم و آن اینست که در طراحی گرافیک برای جامعه‌ای که تجربهء خواندن نداشته، بطور مثال در سنین قبل از دبستان، یا طبقهء اجتماعی که اهل خواندن نیست، الگوی Z چندان کاربردی نخواهد بود.
■ دیدن این ویدئوی کوتاه، به درک بهتر این مطلب کمک می‌کند:
دیدن یا خواندن صفحه به شکل Z (یا Z معکوس در فارسی)، از مدت‌ها پیش به اثبات رسیده بود و امروزه نیز با تکنولوژی‌های جدیدتر ردیابی چشم (Eye tracking)، با اطمینان بیشتری در مورد آن صحبت می‌شود. اینکه چرا بشر با الگوهای خاصی صفحات را می‌بیند، به ناخودآگاه وی برمی‌گردد و اینکه مایل است زودتر به آنچه دنبال آن می‌گردد برسد، اما در این میان ممکن است به نکات تبلیغاتی ما هیچ توجهی نکند و به مسیر Z خود ادامه دهد! پس طراح لازم است بویژه در گرافیک چاپی و صفحه‌بندی، این الگوها را مد نظر داشته باشد.
مساله دیگرِ حرکت نگاه در مسیر Z این است که چشم انسان لزوما و دقیقا منطبق با این مسیر نیست و ممکن است زوایای این Z تغییر کند اما در هر صورت حرکت چپ به راست/راست به پایین چپ / پایین چپ به راست (و قرینه آن در فارسی) را پی خواهد گرفت.
در مقایسه با الگوهای حرکت چشم دیگر نظیر الگوی F، الگوی Z بیشتر در صفحات خلوت اتفاق می‌افتد. بهترین نمونه‌های این صفحات خلوت، صفحات فرود (Landing pages) و نیز پوسترهای خلوت و مینیمال است.
■ الگوی Z و ملاحظات طراحی
اگر در حال طراحی صفحهء خلوتی هستید و قصد دارید الگوی Z را ملاک قرار دهید (مجبور نیستید! راه‌هایی برای شکستن این مسیر هست!)، در نظر بگیرید که خطوط افقی بالایی در حرف Z ، باید مهمترین عناصر دیزاین شما را در بر بگیرد. شاید مهمترین عنصر در یک کار گرافیکی، عنوان آن باشد. پس پیشنهاد می‌شود در الگوی Z، عنوان کار را در خط افقی بالا قرار دهید.
خط مایل که بالا و پایین را متصل می‌کند، توضیحات حاشیه‌ای را مشخص می‌کند. اما خط افقی پایینِ Z، باید درخواست نهایی شما باشد، در وب می‌تواند دکمهء دعوت به عمل باشد، و در سایر متریال گرافیکی و چاپی می‌تواند اطلاعات تماس، آدرس و مواردی از این دست. بنابراین درخواستتان از بیننده، یا “نتیجه‌گیری نهایی” طراحی خود را بهتر است در خط پایینی Z قرار دهید.
دقت کنید که لزوما همه بینندگان، به یک شکل صفحه را نگاه نمی‌کنند، اما بهتر است شما از یک الگوی خاص پیروی کنید و همراه با سایر متدهای جلب توجه، مسیر نگاه بیننده را به سمت عناصر مورد نظر خود بکشانید.
وقتی بدانید بیننده ممکن است بصورت Z به صفحهء طراحی شده نگاه کند، و عنصری داشته باشید که نمی‌توان آنرا در این مسیر جای داد ،حداقل می‌توانید از تکنیک‌های دیگری که به عنوان یک طراح گرافیک بلدید، برای توجه چشم بیننده و شکستن مسیر Z استفاده کنید. بنابراین شما محدود به رعایت این الگوها نیستید. شما می‌توانید این سلسله‌مراتب را در نظر بگیرید، یا با ترفندهایی عناصر دیگری را در صفحه حساس کنید.
.: پایان :.
◄ نوشته مهدی محجوب، طراح گرافیک
