در ادامهء آموزش عناصر بصری پایه در گرافیک، به عنصر چهارم یا بافت می‌پردازم. بافت بطور کلی احساس یا درک حسی و لمسی ما از یک سطح است که آنرا لمس می‌کنیم. در گرافیک این احساس با نگاه‌کردن درک میشود، درواقع حس لمس بافت با دیدن ایجاد میشود. هدف بافت ایجاد یک تم بصری است. بافت می‌تواند توجه بیننده را به یک عنصر جلب یا دفع کند. بافت توان این را دارد که همسو با “موضوع”، حس خاصی را به بیننده القا بنماید. حال ببینیم این مفهوم که پیش از گرافیک، در نقاشی نیز (اگر چه با کاربردهای دیگر) وجود داشته، در گرافیک چه کاربردها و شکل‌هایی دارد…
• نوشته مهدی محجوب، طراح گرافیک
بافت ابزاری قدرتمند برای واقع‌نمایی در یک کار گرافیکی است و هرچه شما با بافت آشناتر باشید، بهتر می‌توانید محصولات متقاعدکننده به مشتریان ارائه بدهید. بافت به طرح شما احساس زنده‌بودن می‌دهد. بافتها کیفیت یک سطح یا تجربهء احساسی لمسی آن را نشان می‌دهند، در جهان خارج از طراحی، بافتها را می‌توان با حس لامسه درک کرد، و در طراحی می‌توان توهّم آن لمس را در بیننده ایجاد نمود.
◄ مشاهدهء این ویدئو هم برای درک بهتر این مفهوم، بسیار مفید است:
در طراحی گرافیک، دو نوع کلی از بافت داریم:
- بافت تصویری
- بافت الگو یا پترن(Pattern)
بافت تصویری از همنشینی اشکال ارگانیک و هندسی و همچنین با کمک رنگ ایجاد میشود و ممکن است ساده یا پیچیده باشد. معمولا شکل آنها تصادفی است. بافت تصویری احساسات را تحریک میکند و چشم دوست دارد که به بافت نگاه کند. گاهی نیز کارکرد معکوس دارد و موجب دفع نگاه از یک بخش میشود.
• بافت‌های تصویری میتوانند محیطی، زیستی یا دستساز باشند:
محیطی مثل چوب، شن، ماسه، آب، و….
زیستی مثل پوست، پشم، چرم و نقش بدن حیوانات.
از دست‌سازها هم می‌توان انواع نقاشی‌ها، تصویرسازی‌ها، پارچه، کاغذ، تایپوگرافی، افکت‌های عکاسی و… را نام برد.
• بافت الگو هم می‌تواند از اشکال ارگانیک یا هندسی و رنگ باشد. معمولا مصنوعی و دستساز است و ممکن است ساده یا پیچیده باشد. برعکس بافت تصویری، منظم است و ساختار دارد. همچنان محرک احساس اما با روشی دیگر. بافت‌های پترن، بجز به لحاظ حسی، به لحاظ بصری هم محرک هستند. به دلیل تکراری بودن عناصر، در طراحی برای تزئین و دکور استفاده میشود. در برندینگ کاربرد دارند، چون با خاصیت تکرار، به خاطرسپاری خوبی دارند. همچنین در کاغذکادو کاربرد دارند، چون تکرار رنگ و طرحها احساس بصری بهتری ایجاد میکند. پترن یا الگو، گاهی شاخص یک سبک و مکتب میشود، مثل پترن باهاوس، پترن نیوکلاسیک، آرت دکو و امثال آن،
• بافتها تقسیمبندیهای دیگری نیز دارند:
◄ از نظر شیوه ساخت: بافتها ممکن است واقعی باشند یا دستساز بر مبنای طرح واقعی.
◄ از نظر کارکرد: بافتها میتوانند نشان‌دهندهء یک هویت و جنس خاص (چرم، پارچه و…) یا جهت و تحدب و تقعر و… باشند.
◄ از نظر شخصیت لمسی: بافت می‌تواند خشن یا صاف، سخت یا نرم، مات یا براق و… باشد.
در طراحی گرافیک، با استفاده از بافت می‌توان توجه بینندگان را به بخشی از کار جلب کرد، به همین دلیل بهتر است برای تاثیر بهتر، از زیاده‌روی در استفاده از بافت خودداری نمود.
بافت می‌تواند احساس پویایی و حرکت به کار گرافیکی شما بدهد، این کار با ایجاد توهم بینایی و احساس چیزی که در واقع وجود ندارد رخ می‌دهد. اگر نیاز دارید احساس واقعی بودن یک طرح را به بیننده بدهید، بافت یکی از چند ابزار مناسب برای رسیدن به این هدف است.
• چه جاهایی می‌توانیم بهترین استفاده را از بافت ببریم؟
◄ ایجاد احساس تازگی و طبیعت: بافت‌های تصویری از نوع محیطی که قبلا در مورد آن صحبت کردیم، انتخابی بسیار خوب برای پروژه‌های تبلیغاتی نظیر لوازم بهداشتی، درمانی، پزشکی و نیز مواد غذایی هستند که قصد داریم القای تازگی و سلامت داشته باشیم. بافت برگ درختان، بافت حاصل از قطرات آب، امواج و امثال آن نمونه‌هایی از این بافتها هستند. عناصر محیطی طبیعی به عنوان بافت به کار شما جان داده و احساس پویایی ایجاد می‌کنند. برخلاف تصور، بافت‌های طبیعی لزوما باعث شلوغ‌شدن طراحی نمی‌شوند. بافت‌های طبیعی میتوانند به عنوان یک پس‌زمینه برای تقویت پیامِ پیش‌زمینه نیز اثر خوبی داشته باشند. می‌توانید بدون محدودیت و نگرانی، هر بافت طبیعی (گیاهی، حیوانی، محیطی و…) را با عناصر کاملا ترسیمی و یا غیرطبیعی ترکیب کنید و نتیجه دلخواه خود را بگیرید. این عناصر میتوانند حروف یا تصاویر باشند که با بافت‌های طبیعی مثل برگ، شن و… برخورد داده می‌شوند.
◄ بافت‌های لمسی و جذابیت بصری: بعضی بافتها در طراحی‌ها، ماهیت لمسی زیادی دارند، چرا که احتمالا در گذشته و در محیط اطراف، تماس لمسی واقعی با آنها وجود داشته است. در واقع کیفیت فیزیکی آنها بسیار قوی است، به نحوی که فراتر از قدرت صرفا بصری، خود را نشان می‌دهد. این نوع بافتها بسیار بیادماندنی هستند و علاقه بصری ایجاد می‌کنند، و می‌توان از آنها برای تحریک احساسی خاص استفاده نمود، احساساتی مثل زبری و خشونت، نرمی، خیسی، چسبناک بودن و مانند آنها. اگر با موضوع کار گرافیکی یا تبلیغاتی خود یک بافت لمسی بسازید (مثلا کاغذ برای موضوع آموزشگاه، رنگ برای موضوع گالری نقاشی، لایهء نفتی برای موضوع آلودگی محیط زیست و…)، گام بزرگی در اثرگذاری و به خاطرسپاری کار خود برداشته‌اید. تولید بافت‌های لمسی حتی به شکل کاملا دیجیتال و بدون کمک از عناصر واقعی نیز براحتی امکان‌پذیر است.
◄ جلب توجه به سوژهء منظم: بکارگیری یک بافت مصنوعی تصویری (نظیر مصالح، کاغذ و پارچه مچاله و…) با بی‌نظمی ذاتی خود، می‌تواند با ایجاد یک کنتراست قوی، توجه بیننده را به عنصر گرافیکی منظم لایهء رویی خود جلب کند. این نوع لایه‌بندی در کارهای گرافیک، ابزاری بسیار مناسب ایجاد سلسله‌مراتب و اولویت برای بینندگان است.
◄ سه‌بعدی سازی و شناوری عناصر: بافتها یکی از بهترین گزینه‌ها برای ایجاد فضا و حس سه‌بعدی در کار شما هستند. ایجاد عمق در کار گرافیک کاربردهای متعدد و جذابی دارد. لایه‌بندی توسط بافت کمک زیادی به سه‌بعدی شدن کار میکند.
◄ ترکیب بافت و متن: یکی از روش‌های پیشنهادی جالب برای طراحی با کمک بافت است. معمولا دو شیوه برای آن پیشنهاد میشود، اول اینکه با تکرار متن‌ها (با معنی و بی‌معنی)، به یک بافت زمینه برسیم. دوم اینکه بافت دیگری روی یک متن یا کلمه کار بشود که این دومی بویژه در طراحی لوگو می‌تواند جذاب باشد.
◄ بافت کاغذ، گره‌گشای مشکلات: یکی از بهترین بافت‌های محیطی در گرافیک که احتمال جواب‌گرفتن از آن بسیار بالاست، بافت کاغذ و مقوا و امثال آنها است. به دلیل اینکه اغلب مردم با این بافت در دنیای واقعی اطراف تماس زیادی داشته‌اند، به راحتی تجربه لمسی آن را درک می‌کنند، و حسی واقع‌گرا و فیزیکی را دریافت می‌نمایند. بافت کاغذ لزومی ندارد تشکیل یک پس‌زمینهء کامل بدهد، بلکه خود می‌تواند یک عنصر گرافیکی داخل کار را پوشش بدهد. کیفیت کاغذ انتخابی در بافت نیز برای کار شما اثرگذار است و باید بافت کاغذ را با دقت در موضوع طراحی انتخاب کرد. کاغذ سفید دفتر، کاغذ کهنه، کاغذ سوخته و کاغذ روزنامه، قطعا کاربرد یکسانی ندارند.
■■
بافت یکی از قدرتمندترین ابزارها برای ایجاد هنر گرافیک بدون تکیه بر عناصر پیچیده و آزاردنده است. بافتها از هرنوعی که باشند، احساسات را برمی‌انگیزند و اگر شما بتوانید این احساسات را همسو با هدف کار گرافیکی خود قرار دهید، به نتایج فوق‌العاده‌ای خواهید رسید.
پایان
نوشته: مهدی محجوب، طراح گرافیک (تماس)
