سلسله‌مراتب بصری (Hierarchy)، یکی دیگر از اصول پایه‌ای و کلیدی در طراحی گرافیک است. سلسله‌مراتب ترتیب اهمیت و در پی آن اول یا بیشتر دیده شدن یک بخش از کار را تعیین می‌نماید، از اینرو مهارت در ایجاد و شناخت آن، از ضرورت‌های کار طراحی گرافیک است. سلسله مراتب در ارتباط تنگاتنگ با اغلب اصول کلیدی گرافیک مثل کنتراست و تاکید قرار می‌گیرد. پس سلسله‌مراتب برابر است با ترتیب دیده شدن عناصر با تصمیم طراح.
■ نوشته مهدی محجوب، طراح گرافیک
سلسله‌مراتب کمک می‌کند تا بیننده، عناصر روی کار گرافیک را با نظم و ترتیب خاصی ببینید. این اصل، بویژه وقتی طراح در حال آماده‌سازی پروژه‌ای است که محتویات زیادی دارد، بسیار کمک‌کننده است و به حجم مطالب، نظم منطقی می‌دهد. سوژه‌هایی که ما در صفحهء طراحی خودمان داریم، دارای اهمیت یکسان نیستند. یا اینکه اهمیت دارند، اما برای بینندگان جذابیت اولیه ندارند و باید با عنصر دیگری توجه بیننده را جلب نمود.
◄ مشاهده این ویدئو، به درک بهتر مفهوم سلسله‌مراتب کمک می‌کند↑
گاهی هم برعکس عنصری روی صفحه داریم که به اجبار و خارج از نیاز پروژه روی کار ما قرار گرفته و اهمیت زیادی ندارد. با سلسله‌مراتب می‌توانیم چنین عناصری که به کار تحمیل می‌شوند را بی‌اهمیت کنیم تا عناصر مد نظر خودمان دیده بشوند. در همه این موارد چیزی اول دیده می‌شود که طراح در صورت آزادی عمل، تشخیص داده که مهم‌تر است و باید دیده شود. بنابراین طراحان باید دقت زیادی بکنند که حساسیت و اولویت بی‌دلیل و بیش از حد به عنصری که مهم نیست (مثلا پس‌زمینه) ندهند تا توجه افراطی را جلب نکند.
■ عوامل و ابزارهای ایجاد سلسله‌مراتب:
سلسله‌مراتب با عوامل مختلفی قابل ایجاد است که بعضی از مهمترین آنها به شرح ذیل است:
۱- اندازه: اختلاف اندازه باعث دیده شدن بیشتر می‌شود. اگر تعداد عناصر محدود باشد، معمولا بزرگترین آنها اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، اما اگر تعدادعناصر زیاد باشند، معمولا عناصری که به لحاظ سایز منحصر به فردتر هستند (بزرگترین یا کوچکترین) بهتر دیده خواهند شد.
۲– رنگ: معمولا رنگ‌های درخشان‌تر و نیز رنگ‌هایی که در مقایسه با کلیّت کار شما، کمیاب‌تر هستند، با اولویت بیشتر دیده می‌شوند. لازم به ذکر است که رنگ‌های مجاور آنها نیز بر اساس قوانین تئوری رنگ، می‌تواند روی بیشتر و کمتر دیده شدن رنگ‌ها تاثیر بگذارد.
۳- محل سوژه در صفحه: مدت‌هاست که هم هنرمندان رشته‌هایی نظیر نقاشی و عکاسی و هم طراحان گرافیک، می‌دانند که بعضی از نقاط روی صفحات طراحی یا نقاشی یا کادر دوربین، اهمیت و انرژی بیشتری دارند. در کنار آن، شرایط خود عناصر نسبت به هم، مثلا عقب یا جلو بودن در صفحه، روی اینکه کدام اول دیده شوند موثر است.
۴- نوع تراز عناصر: معمولا خروج از یک تراز منظم، یا نامنظم بودن در صفحه‌ای که همه عناصر آن با نظم و ترتیب چیده شده‌اند، باعث می‌شود که آن سوژه خارج شده از تراز اول دیده شود. برعکس این مساله هم وجود دارد و در یک کار طراحی با سبک نامنظم، بخشی که نظم و تراز دارد، بهتر دیده خواهد شد.
۵– تکرار: وقتی عنصری را تکرار می‌کنیم، درواقع به بیننده القا می‌کنیم که دفعات بیشتری آن را نگاه کند و خود به خود به آن اهمیت می‌دهیم. لازم به ذکر است اگر تعداد و تکرار به حدی زیاد شود که یک بافت شکل بیگرد، ممکن است برعکس باعث از دست رفتن اهمیت آن بشود.
۶- نزدیکی عناصر: اگر در یک صفحه که شامل عناصر پراکنده است، تعدادی از عناصر به هم نزدیک شوند، آن محل بیشتر توجه جلب می‌کند. همچنین وقتی یک عنصر صفحه از نظر سلسله‌مراتب، موقعیت بالایی داشته باشد، عنصر دومی که به آن نزدیک شود، اهمیت پیدا می‌کند، هرچند که از نظر سلسله‌مراتب جایگاه عنصر اصلی را نخواهد داشت.
۷- فضای خالی: وقتی اطراف سوژه‌ای را خالی کنیم، به افزایش تمرکز بیننده روی آن سوژه کمک کرده و منجر به مهم شدن آن خواهیم شد.
■ نکات پایانی:
بطور کلی سلسله‌مراتب ارسال پیام اصلی شما را ساده‌تر می‌کند و بیننده را وادار می‌نماید که اطلاعات مدّ نظر ما را نگاه کند که ممکن است یک متن، تصویر یا یک شعار باشد. سلسله‌مراتب باید به نوعی باشد که در اهمیت یک عنصر افراط نشود و چشم بیننده از عنصری به عنصر دیگر بر مبنای اهمیت و خواست ما حرکت کند. گیر کردن نگاه بیننده روی یک عنصر بیش از حد قوی و عدم توجه به بقیه کار گرافیکی، نقطه ضعف است.
اگر سلسله‌مراتب بصری رعایت نشود، چشم بیننده بی‌هدف و تصادفی روی صفحه می‌گردد، یا اینکه بر حسب الگوهای ذهنی سابق خود روی صفحه را نگاه می‌کند که ممکن است همسو با اهداف ما نباشد.
■ پایان ■
■ نوشته مهدی محجوب، طراح گرافیک
